Leget
Den Bosch en de opstand tegen het Spaanse Gezag
door P.L. Leget-Kuijlen & J.N. Leget|
De opstand tegen het Spaanse Gezag heeft ook de stad 's-Hertogenbosch niet onberoerd gelaten. In het prille begin van de opstand heeft in 1568 ook te 's-Hertogenbosch de beeldenstorm gewoed, hetgeen het begin was van een woelige tijd. De Noord-Nederlandse gewesten sloten op 23 januari 1579 de Unie van Utrecht, waarbij zich ook een aantal steden in de Zuidelijke Nederlanden aansloot. Deze unie zou alleen onder oorlogsomstandigheden gelden.l) Tegenhanger van deze unie werd de Unie van Atrecht, ook in 1579 opgericht. Alexander Farnese, hertog van Parma, slaagde erin de gewesten Henegouwen en Artois en enkele steden in het zuiden, o.m. Douai, over te halen de opstand te staken. Bij deze Unie van Atrecht werd besloten de r.k. godsdienst te handhaven en de verworven privileges te behouden. Als concessie beloofde de hertog van Parma geen Spaanse troepen in deze gewesten te zullen legeren.2) In eerste instantie koos 's-Hertogenbosch voor de Unie van Utrecht. Dit zou geen blijvende keuze blijken. Op 3 juni 1579 ging een Staatse troepenmacht, bestaande uit Engelse, Schotse en Franse militairen -gelegerd in de Langstraat- op mars naar Grave. Men verdacht het Heusdense garnizoen -onder Johan Bacx- ervan, dat zij zouden trachten de stad 's-Hertogenbosch te bezetten, vooral omdat die dag het Schermersgilde -uit gereformeerden bestaande- de stadspoorten bewaakte'. De toestand werd dreigend. De magistraat werd gedwongen van de pui van het stadhuis een verklaring af te lezen, dat men de Unie van Utrecht zou volgen, tot ongenoegen van katholieke zijde. Op 1 juli 1579 ontstond een handgemeen, dat tot het invallen van de duisternis voortduurde: 40 doden en 120 gewonden. Het gevolg was, dat 's-Hertogenbosch de Unie van Utrecht de rug toekeerde en zich bij de Keulse vrede op 20 december 1579 aansloot bij de Unie van Atrecht.3,4) Dit Schermersoproer, had ook gevolgen voor individuele burgers: Op 2 december 1588 worden Henrick Laureijns van Berckel, Jan Henricx, snijder en Jan van Hijnsberch, lijnenwever, tot momboirs gesteld over de zes onmondige kinderen van wijlen Willem Anthonisz, bakker, bij Marijke zijn huisvrouw. Willem "op 1 juli 1579 toonende sijn goeden ijver metten anderen catholijcken, hem in de wapenen hadden begeven, sijn bloet gestort ende sijn leven gelaten. De weduwe, berooft van Haeren brootwinder ende nerighloos geworden mits de afscheidinghe deser stadt van de omliggende rebellen steden, moet haar huis, de Vijghecorff in het corenstraetke verkopen".5) De verkoop van dit huis is kennelijk nog even uitgesteld. De momboirs over de onmondigen -Henrick Lareijns van Berckel is inmiddels verhuisd naar Helmond en vervangen door Jan Hermans, in huwelijk hebbende de oud-tante van de onmondigen- verkrijgen op 1 februari 1591 toestemming van schepenen om het huis in het coornstraatje te verkopen: "Willem had in de winter van 1578 het huis "de gulden Vijchboom" in het Coorenstraetken, verhoopende de penninghen van dijen met sijnen nersticheijt, arbeijt ende neringhe, te Vervallen, maar was deselve Willem daernae op prima Julij anno 1579 op ter merct in der furie den iersten dode geweest aan de sijde der Catholijcken". Van de hypotheken, waarmede het huis belast was, is er een afgelost; de beide andere, ten bedrage van f. 625-07-00, niet. Het huis, waaraan voor f450-00-00 reparaties was verricht wordt nu verkocht.6,7) Op 15 december 1589 worden Jacques van Strijp, Willem Pijnappel, Meester Goijaert en Zeger de Ruijter tot momboirs gesteld over de onmondige kinderen van wijlen Mr. Merten van Weremont, apotheker, bij Anna Plevier zijn huisvrouw. Marten Weremont is "opten iersten dach van julij anno 1579 in de furie alhier van den vianden -godt betert- doot gestooten". De momboirs moeten de goederen van de onmondigen beheren.8) | 124 |
| Noten | |
| 1. | Deze Unie, waarin belangrijke zaken alleen met eenparigheid van stemmen beslist zou worden, heeft tot 1795 als een soort grondwet voor de Republiek gefungeerd. |
| 2. | Aan deze concessie is evenwel niet de hand gehouden. |
| 3. | L.P.L. Pirenne: 's-Hertogenbosch tussen Atrecht en Utrecht, Nijmegen 1959. |
| 4. | Hierbij werd vrede gesloten tussen de Hertog van Parma en de Waalse gewesten. |
| 5. | Momboirboek R 1924 folio 18, Stadsarchief 's-Hertogenbosch. |
| 6. | Idem folio 45v. |
| 7. | Idem folio 47. |
| 8. | Idem folio 21. |
| 9. | Het schermersgilde is in september 1577 opgericht. Zie J.C.A. Hezenmans: 's-Hertogenbosch van 1629 tot 1789, 's-Hertogenbosch 1899. Zie ook: Mr. N.H.L. van den Heuvel: De ambachtsgilden van 's-Hertogenbosch voor 1629, 's-Hertogenbosch, 1946. |
Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant 9 (1994) 124
Bossche Encyclopedie |